2. 10-16
10. D: Kion signifas la koncepto "sen dio, la kreinto"?
R: Ĝi estas la unua doktrino de la supraj dekunu, kaj signifas neadon, ke ekzistas dio de kreado, kiu kreis la tutan universon. Post kiam ni akceptis la vidpunkton, ke "ĉiuj darmoj estiĝas de kaŭzo kaj kondiĉo", estas kontraŭdire por ni agnoski la ekzistecon de aparta kreinto. Ĉiu kaŭzo estas estigita de aliaj kaŭzoj, kaj ĉiu kondiĉo estas estigita de aliaj kondiĉoj. Ĉiu kaŭzo havas sian antaŭan kaŭzon, kaj ĉiu kondiĉo havas siajn proprajn kondiĉojn. Se oni rigardas vertikale, estas nek komenco nek finiĝo, kaj se oni rigardas horizontale, estas nek rando nek limo. Tiel venas la konkludo, ke ne ekzistas absoluta kaŭzo. Kredantoj de Dependa Origino devas nei ne nur la personigitan kreinton, kiu naskis bramanojn el sia buŝo, sed ankaŭ la ekzistecon de racie imagita kreinto de la universoj. En la alia flanko, kvankam la kredantoj de Dependa Origino (Paticcasamuppada) neas la ekzistecon de iu ajn absoluta estiĝinta kaŭzo, ili ankaŭ oponas la vidpunkton, ke ĉio estiĝas eventuale. Ili asertas, ke neniu fenomeno estiĝas sen kaŭzo, kaj ĉio estas regita de la neeviteblaj leĝoj de kaŭzo. Tio estas la signifo de la koncepto, ke "Ĉio estiĝas de kaŭzoj".
11. D: Laŭ via diro, Budhismo ŝajnas ateismo, sed kial oni enniĉigis tiel multajn diojn en budhismaj monaĥejoj?
R: Kiel mi jam diris antaŭe, Budhismo ne neas la diojn de Bramanismo, sed nur prenas ilin kiel iuspecajn vivestaĵojn. Iuj dioj poste adoptiĝis en Budhismo kiel protektantoj de la Darmo. En la alia flanko, ni devas agnoski la fakton, ke la Budho estis diigita poste. Sed laŭ la budhisma doktrino, la Budho estas nek kreinto nek povas decidi feliĉon aŭ malfeliĉon, ĝojon aŭ suferon de homaro kvankam li havas eksterordinarajn saĝon kaj kapablon. La Budho ankaŭ estas regato al la leĝo de kaŭzo.
12. D: Kion signifas la koncepto "senegoeco" aŭ "ne estas egoo" (atmano)?
R: ĉiuj konceptoj "Libera de vivestaĵoj", "Dependa de aliaj kondiĉoj" kaj "Sen aganto" klarigas la teorion de Senegoeco. "Vivestaĵo" inkluzivas homaron kaj aliajn vivestaĵojn. Bramanismo kaj aliaj religiaj skoloj asertas, ke ĉiu vivestaĵo posedas senmortan kaj decidpovan egoon aŭ animon (atta). La teorio de Dependa Origino opinias, ke vivestaĵo estas nenio krom kuniĝo de diversaj materiaj kaj spiritaj elementoj. Laŭ la korpa strukturo, vivestaĵo konsistas el ses grandaj elementoj (cha dhatuyo), kiuj estas tero (pathayl), akvo (apo), fajro aŭ varmo (tejo), aero (vajo), spaco (akasa) kaj konscio (vinnana). La antaŭaj kvin elementoj el ili respondecas pri la mekanismo kaj funkcio de la korpo kun tero kiel ostoj kaj karno, akvo kiel sango, fajro kiel varmeco, aero kiel spiro kaj spaco kiel ĉiuspecaj kavernoj. Ĉiuj mensaj aktivecoj efektiĝas per la lasta elemento. Se ni rigardas la psikologian strukturon, vivestaĵo konsistas el kvin kuniĝoj (khandhas), kiuj estas estaĵo (rupa), senso (vedana), percepto (sanna), menso (sankhara) kaj konscio (vinnana). La vorto kuniĝo (Khandha) signifas amason aŭ grupon. Ĉiuj fenomenoj estas klasifikigitaj en malsamajn grupojn, kiuj nomiĝas kuniĝoj (khandhas). Ni povas diri koncize, ke estaĵo (rupa) signifas ĉiujn partojn de materioj, kiuj inkluzivas la kvin radikojn (pancindriyani) aŭ kvin fizikajn sensorganojn de homaro, nome: okuloj, oreloj, nazo, lango kaj korpo, kaj la kvin objektivajn devenojn de sensoj (pancayatana), nome: vidaĵo, sono, odoro, gusto kaj tuŝo. La restaj kvar kuniĝoj (khandhas) de senso (vedana), percepto (sanna), menso (sankhara) kaj konscio (vinnana) konsistigas gravajn spiritajn faktorojn. Senso signifas tiun de malĝojo, feliĉo aŭ nek feliĉo nek malĝojo; Percepto signifas tiun al la aferoj, ekzemple bluo, ruĝo aŭ blanko; longeco aŭ mallongeco; kvadrato aŭ rondo kaj sufero aŭ feliĉo. Menso estas rigardita kiel funkciiga forto de fizika kaj mensa aktivadoj. Konscio signifas la eblecon de juĝo kaj konkludo. Laŭ la supraj analizoj, Budhismo asertas, ke vivestaĵo ne estas fiksita sendependa estaĵo, sed konsisto el diversaj faktoroj, kiuj ĉiam estiĝas kaj malestiĝas laŭ siaj kaŭzoj kaj kondiĉoj. Do ne ekzistas la sendependa kaj eterna "estaĵo" aŭ egoo reganta la korpon kaj menson. Tio estas simpla ekspliko pri la senegoeco.
13.D: Pardonu pro mia alia demando. Ĉu la budhisma vidpunkto pri la konsisto de vivestaĵo estas formo de dualismo laŭ via ekspliko?
R: Budhismo ĝenerale dividis la strukturon de vivestaĵo en du kategoriojn spiritan kaj materian. La kombinado de ambaŭ kaŭzas vivestaĵon, kiu laŭ budhisma termino en sanskrito, nomiĝas "Namarupa" (nomformo). "Nama" signifas mensajn faktorojn, kiuj estas senso (vedana), percepto (sanna), menso (sankhara) kaj konscio (vinnana) de la Kvin Kuniĝoj, aŭ alivorte, menso de la Ses Elementoj. “Rupa” signifas materiajn faktorojn konsistintajn el tero, akvo, fajro, vento kaj spaco, el kiuj neniu povas estiĝi sendepende, sed devas ŝanĝiĝi kaj kombiniĝi unu kun la aliaj. Se ni parolas koncize, “namarupa” estas la kombino de korpo kaj menso. De tio iuj rigardas ĝin kiel dualismon kaj iuj kiel paralalecon (t.e.spirita-fizika paralaleco). Dum iuj aliaj diras, ne “namarupa” estas nek dualismo nek paralaleco, ĉar budhismo asertas, ke ĉiuj spiritaj kaj materiaj elementoj ne povas ekzisti sendepende. Ni ankoraŭ povas pristudi, kiel rigardi la aferon, sed estas evidente, ke ĝi ne signifas materialismon.
14. D: Kio estas la signifo de "sen aganto"?
R: "Sen aganto" signifas, ke ekzistas nenio venanta kaj iranta inter la kaŭzo (hetu) kaj rezulto (phala). Kredantoj de Dependa Origino opinias, ke la kaŭzo estigas la rezulton sed neas, ke kaŭzo fariĝas rezulto. Ekzemple, dum flamo aŭ fajro el lanterno estigas tiun de la alia, la flamo de lanterno B estas estigita de tiu de lanterno A. Tio ne signifas, ke la flamo de A transportiĝis al B. Tiel kvankam budhismo kredas al la doktrino de reenkarniĝo en la ses vivcirkloj (samsaro), ĝi neas, ke estas animo movanta aŭ transportita de unu vivaĵo al la semo de alia. Tiu ĉi ideo estas disvolviĝo de la principo de senegoeco (Anatta) kaj ni parolos pri tio poste.
15. D: Kio estas "efemereco" (Anicca)?
R: Ĉiuj fenomenoj en la universo ekzistas en tute interdependaj rilatoj, do tio estiĝas kiam tio ĉi estiĝas; tio malestiĝas kiam tio ĉi malestiĝas. Tute ne troviĝas eterna ekzisteco. Ĉiuj fenomenoj estas efemeraj en naturo, estiĝante kaj malestiĝante de momentero (khana) al momentero. Tio estas la signifo de "naturo de efemereco" kaj "malestiĝo en ĉiu momentero" menciitaj en la dekunu eksplikoj pri la kaŭzo kaj rezulto (Paticcasamppada) kaj ankaŭ pri la signifo de la diro el la budhisma kanono: "Ĉiuj kombinitaj aferoj estas efemeraj; ili estas regatoj al naskiĝo kaj poste al pereiĝo." (Anicca vata sankhara, "Uppadavaya dhammino"). "Efemereco" estas la signo de ĉiuj aferoj aŭ fenomenoj. Ĝi signifas variecon aŭ ŝanĝiĝemon. Ĉar ĉiuj fenomenoj estas en varieco kaj ŝanĝiĝo, ili estas efemeraj. La vortoj "estiĝo" kaj "malestiĝo" fakte kovras tri signifojn, kiuj estas origino, detruiĝo kaj malestiĝo, aŭ kvar signifojn, kiuj estas origino aŭ estiĝo (uppada aŭjati), daŭro aŭ ekzisteco (thitika), detruiĝo aŭ dekadenco (jara aŭannathatta) kaj malestiĝo (nirodha). Ĉiu el la kvar montras la karakteron aŭ staton de fenomeno: la naskiĝo de fenomeno nomiĝas origino, la movo kiam ĝi ekzistas kaj funkcias nomiĝas daŭro; la momento kiam ĝi funkcias sed ekdekadencas nomiĝas detruiĝo kaj la pereiĝo de la fenomeno nomiĝas malestiĝo. Momentero estas tre mallonga momento. Laŭ la priskribo en budhisma teksto, la klako de fingro longas je 60 momenteroj. "Malestiĝo en ĉiu momentero" signifas, ke ĉiuj procezoj de origino, daŭro, detruiĝo kaj malestiĝo finiĝas en unu momentero. Iuj homoj demandas, "Kial ni parolas pri ‘momenteraj estiĝo kaj malestiĝo’ dum la homa vivo kutime daŭras dekojn da jaroj?" La budhisma respondo estas, ke homa vivo de naskiĝo al morto estas procezo, kiu konsistas el serio da sinsekvaj momenteroj. Homa vivo, aŭ la tuta vivo pasas tra la origino, ekzisteco, dekadenco kaj malestiĝo, ekzemple, naskiĝo, maljuniĝo, malsaniĝo kaj morto. Sed ĉiu fundamenta parto konsistas el sinsekvaj estiĝo, ekzisteco, detruiĝo kaj malestiĝo momenteron post momentero. Budhismaj verkoj diras, ke la homa korpo tute renoviĝas en ĉiu 12 jaroj. La estiĝo, ekzisteco, detruiĝo kaj malestiĝo de estaĵo kaj la origino, estanteco, detruiĝo kaj malestiĝo de la mondo fakte konsistas el momenteraj originoj kaj malestiĝoj. Laŭ budhisma teorio, ĉiuj fenomenoj, senescepte, estiĝas kaj malestiĝas en ĉiu momentero, do eraras ĉiuj eternecaj kredoj, kiuj asertas, ke la estaĵo estas eterna kaj neŝanĝebla.
16.R: Ĉu mi rajtas starigi demandon: Ĉu budhismo ankaŭ estas sub la leĝo de "efemereco"?
D: Jes. Laŭ Budhismo, la budha darmo kovras tri sinsekvajn periodojn: unue, la periodon de vera darmo (Saddhamma), kiu estas la periodo de budhismaj estiĝo kaj prosperiĝo; due, la periodo de bilda darmo (Saddhamma-pairupaka), kiu estas la periodo de disvastiĝo, en kiu aperis budhaj bildoj; trie, la periodo de malestiĝo (Saddhamma-vippalujjati) aŭ dekadenco. La Budho eĉ parolis pri la estontaj cirkonstancoj de darma malestiĝo. "Ĉiuj darmoj estas efemeraj" kaj ankaŭ Budhismo ne estas escepta.
