Vidi fonton por 12. Historio kaj Disvolviĝo

　　12. Historio kaj Disvolvigxo

　　Demando: Nun Budhismo estas religio kun granda nombro da sekvantoj en multaj diversaj landoj. Kiel tio okazis?

　　Respondo: Dum 150 jaroj post la forpaso de la Budho lia instruado jam disvastigxis tre vaste tra la norda Hindio. Poste en cxirkaux 262 a.K. Asoko Mauxrija, la tiama regxo de Hindio, konvertigxis al Budhismo kaj propagandis la Darmon tra sia tuta regno. Multaj homoj absorbigxis de altaj etikaj standardoj de Budhismo kaj precipe de gxia oponado al hindia klasa sistemo. Asoko ankaux okazigis grandan konsilion kaj sendis misiajn monahxojn al najbaraj landoj kaj ecx gxis Euxropo. La plej sukcesa el la misioj estis tiu, kiu iris al Srilanko. La insulo farigxis budhisma kaj ecx dauxras gxis nun. Aliaj misioj disvastigis Budhismon al suda kaj okcidenta Hindio, Kasxmiro kaj la regiono, kie nun estas suda Birmo kaj Duoninsula Tajlando. Post jarcento aux pli Afganio kaj montaraj regionoj de norda Hindio farigxis budhismaj, kaj de tie monahxoj kaj komercistoj iom post iom kondukis la religion al centra Azio kaj fine al Cxinio, de kie gxi iris en Koreion kaj Japanion. Estas tre interese por scii, ke Budhismo fakte estas la nura eksterlanda pens-sistemo radikigxinta en Cxinio. En cxirkaux la 12a jarcento Budhismo farigxis cxefa religio en Birmo, Tajlando, Laoso kaj Kambogxo cxefe pro la klopodoj de srilankaj monahxoj.

　　Demando: Kiel kaj kiam Tibeto farigxis budhisma regiono?

　　Respondo: En cxirkaux la 8-a jarcento la regxo de Tibeto sendis ambasadoron al Hindio por inviti monahxojn kaj budhismajn verkojn al sia lando. Budhismo ekdisvastigxis, tamen ne farigxis la cxefa religio parte pro la kontrauxstaro farita de la pastroj de indigxena Bon-religio. Fine en la 11-a jarcento granda nombro da hindiaj monahxoj kaj instruistoj venis al Tibeto kaj la religio firme establigxis. Ekde tiam Tibeto farigxis unu el la regionoj plej prosperaj de Budhismo.

　　Demando: Do Budhismo disvastigxis tre vaste.

　　Respondo: Krom tio estas tre malmultaj ekzemploj, ke Budhismo persekutis la renkontitajn religiojn aux disvastigis la religion per konkerantaj armeoj dum sia disvastigxo. Budhismo cxiam havas gxentilan manieron de vivo, kaj la budhanoj antipatiis la ideon konduki kredon per forto aux premo.

　　Demando: Kian influon Budhismo donis al la landoj, en kiujn gxi iris?

　　Respondo: Kiam misiaj monahxoj iris al diversaj landoj ili kutime portis kun si pli multe ol nur budhajn instruojn. Ili ankaux portis iom el la plej bonaj aspektoj de hindia civilizacio. Iam monahxoj lertis en medicino kaj enkondukis novan medicinan ideon al la regiono, kie gxi ankoraux ne ekzistis. Nek Srilanko, nek Tibeto, nek kelkaj regionoj de centra Azio havis skribon gxis kiam monahxoj enkondukis gxin, kaj certe, novaj scioj kaj ideoj venis kun la skribo. Antaux la alveno de Budhismo la tibetanoj kaj mongoloj estis sovagxaj, krudaj homoj, kaj Budhismo ilin gxentiligis kaj civilizis. Ecx en Hindio bestoferado senfurorigxis pro Budhismo kaj la klasa sistemo mildigxis almenaux por iom da tempo. Ecx hodiaux kiam Budhismo disvastigxas en Euxropo kaj Ameriko, moderna okcidenta psikologio iom influigxis de gxiaj enrigardoj en homan menson.

　　Demando: Kial Budhismo malaperis en Hindio?

　　Respondo: Neniu donis kontentigan eksplikon pri tiu malfelicxa okazo. Iuj historiistoj diras, ke Budhismo tiel koruptigxis, ke homoj kontrauxstaris gxin. Aliaj diras, ke gxi adoptis tro multajn hindiajn ideojn kaj iom post iom farigxis nedistingebla de Hinduismo.

　　Alia teorio estas, ke monahxoj komencis kolektigxi en grandaj monahxejoj subtenataj de la regxoj kaj tio apartigis ilin de ordinaraj homoj. Kia ajn estas la kauxzo, je la 8-a aux 9-a jarcento hindia budhismo jam serioze kadukigxis. Gxi tute malaperis dum kaoso kaj perforto de islama invado al Hindio en la 13-a jarcento.

　　Demando: Sed ankoraux estas iom da budhanoj en Hindio, cxu ne?

　　Respondo: Jes. Fakte ekde la mezo de la 20-a jarcento Budhismo denove aperis en Hindio. En 1956 la gvidanto de hindiaj parioj konvertigxis al Budhismo cxar li kaj liaj popolanoj suferis tiel mizere sub la klasa sistemo de Hindio. Ekde tiam cxirkaux 8 milionoj da homoj farigxis budhanoj kaj la nombro dauxre kreskas nun.

　　Demando: Kiam Budhismo unue venis en la okcidenton?

　　Respondo: La unuaj budhanigxintaj okcidentanoj eble estis grekoj, kiuj migris en Hindion post la invado de Aleksandro la granda en la 3-a jarcento a.K. Unu el la plej gravaj antikvaj budhismaj libroj, la Milindapanha, konsistis el dialogo inter la hindia monahxo Nagasena kaj la indo-greka regxo Milinda. Sed en nunaj tempoj Budhismo vekis la admiradon kaj respekton en la okcidento je la fino de la 19-a jarcento kiam kleruloj ektradukis budhismajn sutrojn kaj verkis pri Budhismo. Je la frua 1900 kelkaj okcidentanoj sin nomis budhanoj kaj unu aux du el ili farigxis monahxoj. Ekde 1960 la nombro de okcidentaj budhanoj kreskis stabile kaj hodiaux ili farigxis malgranda sed signifoplena minoritato en plej multaj okcidentaj landoj.

　　Demando: Cxu vi povas diri ion pri diferencaj specoj de Budhismo?

　　Respondo: Je sia prospero Budhismo disvastigxis de Mongolio al Maldivo, de Balko al Bali-insulo kaj tiel gxi allogis homojn el multaj malsamaj kulturoj. Poste en multaj jarcentoj gxi estis adoptita kaj adaptita laux la disvolvigxo de homaj sociaj kaj intelektaj vivoj. Sekve de tio, gxia ekstera formo sxangxigxis multe dum la esenco de la Darmo restas sama. Hodiaux estas tri cxefaj specoj de Budhismo. Ili estas Teravado, Mahajano kaj Vajrajano.

　　Demando: Kio estas Teravado?

　　Respondo: La nomo Teravado signifas la Instruojn de Prestigxuloj kaj bazigxis cxefe sur Pali-lingva Tripitako, la plej antikva kaj plej kompleta noto de la budhaj instruoj. Teravado estas pli konservativa kaj monahxej-centra formo de Budhismo, kaj gxi emfazas la bazon de la Darmo kaj tenas simplan kaj rigoran praktikan metodon. Nun Teravadon oni praktikas cxefe en Srilanko, Birmo, Tajlando, Laoso kaj Kambogxo.

　　Demando: Kio estas Mahajana Budhismo?

　　Respondo: En cxirkaux la 1-a jarcento a.K. iuj signifoj de la budhaj instruoj estis esploritaj pli profunde. Krome, socio evoluis kaj tio bezonis pli novan kaj tauxgan eksplikadon de la budhaj instruoj. Multaj skoloj estigxintaj el tiuj novaj evoluadoj komune nomigxas Mahajano, signifanta la grandan vojon, cxar ili asertis, ke ili estas pli konvenaj al cxiuj, ne nur al monahxoj kaj monahxinoj, kiuj jam rezignis la mondon. Mahajano fine farigxis cxefa speco de Budhismo en Hindio, kaj nun estas praktikita en Cxinio, Koreio, Taiwan, Vjetnamio kaj Japanio. Iuj teravadanoj diras, ke Mahajano estas distordo de la budhaj instruoj. Tamen mahajananoj montris, ke la Budho akceptis sxangxon kiel unu el la plej fundamentaj el cxiuj veroj kaj ke ilia interpretado de Budhismo estas ne pli distorda de Budhismo ol tio, ke kverkarbo estas distordo de glano.

　　Demando: Mi ofte vidis la terminon Hinajano. Kion signifas la termino?

　　Respondo: Kiam disvolvigxis Mahajano, gxi volis distingi sin mem de fruaj budhismaj skoloj, do gxi sin nomis Mahajano, la Granda Vojo, kaj kromnomis la fruajn skolojn Hinajano, signifanta Malgrandan Vojon. Do Hinajano estas iom sekteca nomo donita de Mahajano al Teravado.

　　Demando: Kio estas Vajrajano?

　　Respondo: Tiu speco de Budhismo ekestigxis en Hindio dum la 6-a kaj 7-a jarcentoj p.K. en la tempo, kiam Hinduismo travivis grandan rivalon en Hindio. Responde al tio iuj budhanoj influigxis de aspektoj de Hinduismo precipe de la adoro al dioj kaj uzado de komplikaj ritoj. En la 11-a jarcento Vajrajano bone establigxis en Tibeto, kie gxi disvolvigxis plue. La vorto Vajrajano signifas Diamantan Vojon, kaj aludas al la supozeble nerompeblan logikon, kiun Vajrajananoj kutime uzas por pravigi kaj defendi iujn el siaj ideoj. Vajrajananoj pli dependas de speco de literaturo nomata tantro ol de tradiciaj budhismaj skriboj kaj do iam gxi ankaux konatigxas kiel Tantrajano. Vajrajano nun furoras en Mogolio, Tibeto, Ladako, Nepalo, Butano, kaj inter la tibetanoj vivantaj en Hindio.

　　Demando: Cxio el tio estas tre konfuza. Kiel mi povas scii, kiun specon mi elektu, se mi volas praktiki Budhismon?

　　Respondo: Eble ni povus kompari gxin kun rivero. Se vi iras al la fonto de rivero kaj poste al gxia busxo, ili probable vidigxas malsame. Sed se vi sekvus la riveron de gxia fonto kiam gxi ekzigzagas tra la montoj kaj valoj, super akvofaloj, preter multaj malgrandaj rojoj, kiuj fluas en gxin, vi fine atingus gxian busxon kaj komprenus kial gxi sxajnas tiel malsama de la fonto. Se vi volas lerni Budhismon, komencu je la plej fruaj bazaj instruoj, kiuj estas la Kvar Noblaj Veroj, la Nobla Okera Vojo, kaj la vivo de la historia Budho kaj aliaj. Post tio lernu kiel kaj kial tiuj instruoj kaj ideoj evoluis, kaj poste koncentrigxu al la budhisma metodo, kiu plej placxas al vi. Tiam estos ne eble por vi diri, ke fonto de rivero estas malpli supera ol la busxo, aux la busxo estas distordo de la fonto.